Fraa w czytelni (33) - "Pieśni Końca"

Pieśni Końca (okładka)

Autor: praca zbiorowa

Tytuł: Pieśni Końca. Antologia

Miejsce i rok wydania: Gdańsk 2009

Wydawca: Uguisu

Książkę tę chciałam przeczytać tak naprawdę już od dawna, tylko jakoś się nie składało. No i nigdzie nie mogłam jej dostać. Niemniej podobał mi się tytuł, bardzo podobała okładka – a że jestem czytelnikiem, którego łatwo kupić, to te dwie rzeczy wystarczyły, żebym uparcie dążyła do dorwania lektury w swoje łapki.

W końcu udałam się do źródła i mi się udało.

Tak jak można przeczytać w opisie wydawcy, antologia Pieśni Końca to bardzo zróżnicowany zbiór (chciałoby się powiedzieć „zbiór opowiadań”, ale właśnie że nie), ogólnie dotyczący zagadnienia końca świata. Ale nie chodzi tu tylko o różne wizje Apokalipsy. Hasło „koniec świata” został tutaj potraktowany przez autorów we wszystkich możliwych znaczeniach: a więc jest trochę biblijnie, trochę mitycznie, nieco postapokalipsy, humorystycznego fantasy, wreszcie są schizofrenicy z ich urojonymi, wewnętrznymi światami. To sprawia, że antologia jest jak prawdziwe pudełko czekoladek: za cholerę nie wiadomo, co będzie następne. Ma to swoje plusy, naturalnie, ma też minusy, bo zawsze można trafić na opowiadanie o smaku flegmy.

Na wstępie wrócę do okładki: naprawdę wielkie brawa należą się za jej wygląd. Nie dość, że jest śliczna, to jeszcze przy zalewie fabrykosłownych wytworów (a bądźmy szczerzy, znakomita część wydawanej w Polsce fantastyki to właśnie Fabryka Słów), gdzie praktycznie wszystkie okładki od lat są robione na jedno kopyto, jest to niesamowicie pożądany przeze mnie powiew świeżości. W dodatku ten sam obrazek znalazł się na gratisowej pocztówce, co też jest miłe. Szkoda trochę, że przy poszczególnych opowiadaniach nie było ilustracji, bo całość mogłaby się przedstawiać zjawiskowo. A tak to cóż – bunkrów nie ma, ale też jest zajebiście. W dodatku dostajemy teksty na grubszym, wypasionym papierze, przy którym ciągle miałam wrażenie, że przekładam po dwie strony, bo przyzwyczaiłam się do przeciętnej cienizny. Pierwsze wrażenie więc: rewelacja.

Zbiór otwiera opowiadanie Łukasza Palena Zaciemnienie. I tu wciąż jesteśmy na etapie bardzo pozytywnego pierwszego wrażenia. Po pierwsze, tekst ma bardzo mocny klimat i świetną wizję skutego lodem świata bez Słońca. Zdecydowanie to do mnie przemówiło. Trochę się bałam, że bohaterowie będą tradycyjnie z cyklu: ona i on, nie lubią się, a na sam koniec okazuje się, że ofkoz oni się tak strasznie loffciają. Co mnie jednak pozytywnie zaskoczyło, niczego takiego nie było. Trochę poskakali sobie do gardeł i obeszło się bez wciśnięcia w to tak banalnego romansu. Brawa. Jedyne zastrzeżenie mam takie, że teraz chciałabym przeczytać coś jeszcze w tym settingu, bo – jak wspomniałam – bardzo spodobał mi się zamysł świata. Prawdę mówiąc, chętnie widziałabym powieść osadzoną w tych realiach. Opowiadanie pozostawiło mnie z wrażeniem niedosytu, podczas gdy tam się gnieździ taki potencjał, że szkoda to marnować.

Następny tekst, Priscilla autorstwa R. Mori, siłą rzeczy nie miał łatwo. I, co z żalem przyznaję, nie wytrzymał porównania. To znaczy żeby nie było: nie jest zły. Też ma fajny pomysł, po prostu czegoś mi w nim zabrakło. Nie przypadł mi do gustu sposób zaprezentowania bohaterów (druga strona tekstu, po akapicie na osobę, rys biograficzny + krótka charakterystyka, dziękuję za uwagę, wracamy do fabuły). I, co gorsza, bohaterowie właściwie do samego końca byli mi obojętni. A, co podkreślałam już wielokrotnie, trudno mi zaangażować się w historię przeżywaną przez postacie, które mi generalnie zwisają. Być może jednak ktoś inny poczułby do nich jakąś sympatię (bądź niechęć, czemu nie) i czytałby z większym zaangażowaniem. Bo nie jest napisane źle, w dodatku ma urokliwe smaczki, typu sformułowanie „osiemnaście godzin i kilka stref czasowych później”.

W następnej kolejności czytelnik dostaje krótkie opowiadanko Koniec świata! Katarzyny Łuczki. Tekst jest lekki i zabawny, sprawdza się jako chwila wytchnienia od tych bardziej rozbudowanych i poważnych, które mieliśmy do tej pory. Narrator i bohater zarazem intryguje od samego początku, bo wyraźnie widać, że jest jakiś inny. Trochę mnie co prawda zraziło, że używa określenia „buzia”, na które mam alergię, niemniej trochę później sprawa się wyjaśnia i już wiem, czemu właśnie to słowo się tam pojawiało. I już się nie czepiam. To fajny element zaskoczenia. Choć sama fabuła – a właściwie jej finał – jest dość przewidywalna, jednak całość czyta się miło, głównie właśnie ze względu na narratora.

Dalej dostajemy Diagnozę Doroty Wójcik – opowiadanie niezłe, choć miałam wrażenie, że jakoś tak urwane. Nawet jeśli przewidziałam pointę dość prędko, wciąż można to było zrobić tak, żeby czytelnika jakoś trzepnęło po mózgu, żeby odczuł… nie wiem: żal, smutek, cokolwiek. Tymczasem zakończenie Diagnozy, zdecydowanie zbyt dosłowne jak na mój gust, zostawiło mnie z takim ogólnym „no i co?”. Sama historia Nefer i Selli natomiast była fajna. Nie jakaś porywająca, ale fajna.

Później czytelnik prześlizguje się przez miniaturkę Karoliny Firlej Kolory, o kórej – jak to o miniaturce – nie mam pojęcia, co powiedzieć. Dla mnie przede wszystkim ciekawe było przemieszanie zmysłów i emocji, czucie barw i ich mnogość, przez to czytelnik miał wrażenie, jakby wszystkimi zmysłami utknął w kalejdoskopie, którym ktoś z całej siły zakręcił.

W następnym tekście, Sprawiedliwość dla wszystkich Macieja Masłonia, czytelnik znów ma do czynienia z akcją prowadzoną dwutorowo. I, jak to najczęściej bywa w takich przypadkach, jeden tor – w narracji pierwszoosobowej – czytało mi się fajnie, podczas gdy ten drugi, trzecioosobowy –tak sobie. Kostek ni mnie ział ni grzębił, ot taki sobie bezbarwny, cierpiący frajer. Część pierwszoosobowa nie obfitowała co prawda w jakichś nadzwyczajnych bohaterów, niemniej miała przynajmniej fajny klimat – taki postapokaliptyczny. Izolacja, zaszczucie, promieniowanie – to wszystko było całkiem poprawne. Nie mogę jednak powiedzieć, by tekst mnie porwał.

Następnie wraca Katarzyna Łuczka, tym razem z króciutkim opowiadaniem Zegarmistrz. Ten tekst podobał mi się bardziej od Końca świata!, choć znów właściwie można było przewidzieć zakończenie. Ale to nie szkodzi – miał fajny klimacik.

Dzisiaj Marcina Bylińskiego było… hmm… intrygujące, to na pewno. Na początku czułam zniechęcenie, ale kiedy wkręciłam się w normalne, dosłowne traktowanie tego, co czytam, zrobiło się ciekawiej. I troszkę makabrycznie. I jakkolwiek nie wiem, o czym to właściwie było, to i tak było niezłe.

Następny utwór, Wielki Syriusz Tomasza Połońskiego, budził od samego początku moje ogromne obawy. Po pierwsze: dotyka mojej uloffcianej tematyki, czyli mitologii greckiej. Po drugie, to poemat. A więc Homer, Hezjod, Lukrecjusz, Edda i Kalevala. Poprzeczka ustawiona tak wysoko, że ja jej w ogóle ze swojej pozycji nie widzę. Byłam najzupełniej przekonana, że tekst okaże się kiszką. I kiedy tak zaczęłam czytać, z radością myśląc o przyszłym hejtowaniu, ze strofki na strofkę rzedła mi mina. Obecnie stwierdzam, że – obok Zaciemnienia – jest to mój ulubiony tekst z antologii. W poemacie opisany jest koniec epoki żelaza, a więc taka Apokalipsa, tylko w antycznym wydaniu. I to wyszło naprawdę, naprawdę fajnie, w dodatku z fantastyczną dbałością o detale, przydomki, konkretne mity (nie zawsze te najpopularniejsze), a wreszcie sam klimat. Część fraz ewidentnie zalatywała mi Homerem, przy czym to wcale nie jest zarzut, a wręcz przeciwnie: przecież to właśnie takie stałe elementy, które poeta mógłby z łatwością zapamiętać i recytować, choćby cały utwór był nie wiem jak długi. Przecież antyczni w ten właśnie sposób sobie ułatwiali. No dobrze, dobrze – nie jest to heksametr, niestety. Z heksametru ma jedynie równą liczbę zgłosek, akcenty rozjeżdżają się jak chcą. Ale i tak byłam pod wrażeniem.

Księga Końca Piotra Szczeponika była kolejnym opadem emocji po fajnym tekście. Opowieść fantasy, z jakimś demonem, jakimś bogiem, jakimś deczołzenłanem i jego towarzyszką, ale tak naprawdę historia po mnie spłynęła. Może dlatego, że nie miałam konkretnego wglądu w setting, a tylko jakieś wzmianki o najbardziej podstawowych rzeczach. A może po prostu konwencja do mnie nie przemówiła. W każdym razie jakoś to opowiadanie mnie nie urzekło, a nawet usiłowałam doczytać do końca jak najszybciej.

Podobnie niecierpliwiłam się przy lekturze Podniebia Agnieszki Metelskiej, które na szczęście było krótkie. To znaczy spodobał mi się pomysł na ugryzienie tematu, to znaczy samo to, czym tutaj jest ten „koniec”, ale sami bohaterowie, drętwi i anielsko piękni, tylko działali mi na nerwy. Chyba przez Maję Lidię Kossakowską wypaliłam się z angel fantasy na długi, długi czas.

Apokalipsa Lavender Blue też nie została w mojej głowie na dłużej. Po pierwsze, strasznie się tam rozbijał klimat: czytelnik dostaje podniosłe, uduchowione gadki Ewy i Lucyfera (uduchowione i filozoficzne, ale, niestety, dość boleśnie oklepane), a obok tego slapstickowe scenki z zakonnikami. I choć niby oba te wątki się łączą, to jakoś nadal tego związku nie widzę i nie wiem, jaki właściwie był zamysł. Wpleciony żart o moherowym berecie wzbudził tylko moją niechęć.

Potem znów dostajemy tekst Karoliny Firlej, Nienawiść. Nieco dłuższy od Kolorów i nieco mniej symboliczny, bo tym razem są konkretni bohaterowie. A jednak ta miniaturka nie wzbudziła mojego entuzjazmu. Miałam wrażenie, że czytam emującą historię romansu wyalienowanej dziuni i Anioła (Koniecznie Od Wielkiej Litery) i jakoś to do mnie nie przemówiło.

Tym wyraźniejszy kontrast był pomiędzy tym a następnym opowiadaniem, Życiowe Odkrycie Anny E. Walczak. Historia trzech Magów (Gyvera, Istera i – choć tylko epizodycznie – Donalda) była urzekająca, tak samo jak ich narzędzie, Miarodajny Krotnik Skwarek Opisanych (czyli MiKroSkOp). Jedno, co na dłuższą metę mnie drażniło, to ciągłe powtarzanie „Mag Gyver” i „Mag Ister”, nawet w dialogach. Ten sam żart powtarzany po raz –enty w końcu przestaje być zabawny. Miałam wrażenie, że autorka bała się, że czytelnik nie zauważy subtelnego dowcipu, więc wcisnęła go absolutnie wszędzie, gdzie tylko się dało. Zupełnie niepotrzebnie. Ale cała skwarkowa intryga była bardzo fajna, tylko opowiadanie powinno być przeciśnięte przez redakcję. A opowiadanie dopełnia podium moich trzech ulubionych.

Spore wąty miałam podczas lektury ostatniego opowiadania, Przyjdź Mateusza Katerskiego. Całość jawiła mi się jako dość banalny pseudokryminałek w czymś jakby postapokalipsie (no, przynajmniej jest mowa, że jest po jakiejś wojnie), ale wszystko jakieś takie mdłe i wtórne. Plusem była końcówka, w którą wkradła się odrobina mistyki i Biblii, całkiem zgrabnie wplecionych w finał wątku kryminalnego.

Antologia ma wady. Bardzo wyraźne, bardzo bolesne. Kompletny brak korekty, przez co literówki i inne byki dwoją się i troją na kolejnych stronach. Mankamentem może też być skład autorski: Pieśni Końca to zbiór tekstów debiutantów. Jak na debiutantów jest, ma się rozumieć, bardzo w porządku, ale brakuje tam kogoś z bardziej wyrobionym warsztatem, kogoś, kto by – w razie czego – zwabił czytelnika, pozwolił mu zapamiętać tę antologię jako coś naprawdę fajnego. Mimo świetnego wrażenia, z końcową oceną mam kłopot. Pewnie mam skłonność do zawyżania, ale to dlatego, że całość wpisuje się w to, co bardzo zawsze popieram: promowanie debiutantów. I możliwość wypłynięcia kolejnego wydawnictwa zajmującego się fantastyką, bo ileż można znosić cholerną dominację Fabryki? Przy czym trzeba tu nadmienić, że Uguisu sporo ryzykowało: antologia debiutantów jako pierwsza publikacja debiutującego wydawnictwa? Hardkor, mili Państwo. Czy się udało? Trudno powiedzieć. Pieśni Końca ukazały się w 2009 roku, od tamtej pory cisza w eterze. Ale dobre duchy donoszą, że to jeszcze nie koniec. I że być może należy się czegoś spodziewać jeszcze w tym roku. I że należy wziąć udział w konkursie Teorie Spisku, choć wszystko odbywa się dość dziko.

Nie mogę z czystym sumieniem polecić tej antologii, byłoby to zeszmacanie się przez zwykłą sympatię. Ale mogę podpowiedzieć, których autorów wypatrywać w księgarniach, bo pokazali, że stać ich na wiele. A to już coś. Dla Pieśni Końca natomiast 5/10, bo po uśrednieniu wszystkich plusów i minusów wypada po prostu przeciętnie.

Wrota promieniowały kosmicznym chłodem. Markowsky czuł to mimo w pełni izolowanego skafandra. Nie odczuwał zimna. Było to raczej ulotne wrażenie lodowatego dechu otchłani. Tomas obejrzał się za siebie. Przez chwilę rozglądał się po hali wejściowej rozciągającej się tuż przed śluzą, po czym odwórcił się z powrotem do wrót.

– Tu Markowsky. Otwórzcie.

Radio odpowiedziało trzaskiem, a po chwili z głośniczka hełmu odezwał się głos.

– Łukasz Palen, Zaciemnienie