Fraa w czytelni (59) - "Diuna"

Autor: Frank Herbert

Tytuł: Diuna

Tytuł oryginału: Dune vol. 1

Tłumaczenie: Marek Marszał

Miejsce i rok wydania: Poznań 2007

Wydawca: Dom Wydawniczy REBIS

Wiem, że nie powinnam się do tego przyznawać. Wiem, że w moim wieku to już nie wypada. Ale taka jest wstydliwa prawda: właśnie po raz pierwszy w życiu pomiziałam czerwia. Znaczy – sięgnęłam po Diunę. W końcu.

 Powieść nie miała lekko. W końcu to legenda. Myślę, że każdy autor, w którego tekście pojawia się pustynia, musiał poznać smak porównania do Herberta. To Władca Pierścieni fantastyki naukowej. Zresztą, przecież podobnie jak dzieło Tolkiena, tak i Diunę eksploatują do granic możliwości spadkobiercy. Łatwo więc się domyślić, że rozpoczynając swoją przygodę na Arrakis, miałam oczekiwania tak ogromne, że sama nie widziałam ich szczytu nawet przez lornetkę.

Pytanie teraz, jak bardzo się rozczarowałam.

Początki nie były łatwe. Pierwsza rzecz, jaka mnie uderzyła (obok dość sztucznego języka i taplania się w patosie), to – najogólniej rzecz ujmując – emowanie.  Miałam ochotę zagryźć bohaterów. Wszystkich. Co się ktoś pojawiał, to zaraz czytelnikowi serwowano kolejne i kolejne strony wewnętrznych rozterek danej postaci, bo oni wszyscy by chcieli, ale nie mogą, ale się boją, ale obowiązki, ale omójboże-zrób-coś-wreszcie-baranie! Szlajali się po tym pałacu i kwękali.

Ale dobra, myślę sobie: powieść długa, może się rozkręci.

Nie ukrywam, nawet mnie to zaskoczyło. Bo istotnie rozkręca się, nawet bardzo. I tu weszła druga sprawa, która sprawiła, że chyba już wiem, co czują fani Gry o tron. Skoro już bohaterowie przestali jojczeć nad swoim losem i wzięli się w garść, zaczęli… ginąć. Jak tylko namierzyłam kogoś, kogo polubiłam, ten ktoś umierał w jakiś mniej lub bardziej spektakularny sposób. Znaczy ja wiem, to taki mój feler, że zawsze w obcowaniu z tekstami kultury wybieram sobie dokładnie tych delikwentów, którzy umierają jako pierwsi, niemniej takie zagęszczenie tego zjawiska w jednej powieści zaskoczyło nawet mnie. I mocno zdenerwowało. W efekcie totalnie przestałam się przywiązywać do bohaterów, bo stwierdziłam, że mi się nie opłaca.

Jedyną postacią, której przeżycie jest pewnikiem (w końcu rozdziały rozpoczynają się często jego słowami, które padną dopiero wiele lat później w stosunku do akcji powieści), jest akurat ten merysójny frajer, który od początku do końca mnie drażnił i właściwie nie miałabym nic przeciwko, gdyby gdzieś go zasypało na amen. I jego matkę też.

Tym wyrzygiwaniem swoich czytelniczych żalów usiłuję tak naprawdę wyrazić to, że bohaterowie są bardzo różnorodni, szkoda tylko, że niektórych czytelnik nie ma możliwości poznać nieco lepiej.

Z bohaterami wiąże się jeszcze jedna sprawa: wyraźny podział na dobrych i złych. Oczywiście, u Tolkiena też to mamy (skoro już wystartowałam od porównania tych dwóch panów, ukradzionego zresztą od Clarke’a). Ale Tolkiena czytałam wiele lat temu – i nie wykluczam, że to było głównym powodem, dla którego mi to odpowiadało. Tutaj jakoś działało mi na nerwy, że ród Harkonnenów jest z definicji zły, a Atrydów – dobry. Jedna postać z całego rodu – to jeszcze okej, kupuję. Ale ród jako taki? Ze służbą włącznie? Bez przegięć. Fremeni byli na szczęście nieco bardziej dwuznaczni, głównie ze względu na różnice kulturowe, choć i tu ostateczna ocena raczej nie podlega dyskusji.

No i wciąż mam problem z imionami. Z jednej strony mamy dość egzotyczne, jak Leto, Feyd-Rautha, Thufir, a z drugiej… Jessikę i Paula. Trochę jak jeż Sebastian, if ju noł łot aj min.

Wszystko to sprawiło, że czytając koncentrowałam się bardziej na uniwersum niż akcji „tu i teraz”. I tu już odczucia mam zupełnie inne – świat jest zbudowany z niesamowitym rozmachem, rzeczywiście wciąga i każe się poznawać, choćby to się wiązało z koniecznością śledzenia losów jakichś zupełnie nieciekawych osóbek, które cośtam sobie robią w międzyczasie. Mimo że teoretycznie Diuna kojarzy się z tym, że bohaterowie łażą po pustyni, podczas lektury układa się w głowie coś o wiele większego, pojawiają się przebłyski innych planet, społeczności, postaci. Imperator jest tym lepszy, im bardziej go nie ma. Sardaukarzy mnie zupełnie ujęli.

Ale jest coś jeszcze, co odwracało moją uwagę od treści: język. Nie wiem, ile w tym zasługi tłumacza, a ile autora, ale po pierwsze trudno się przyzwyczaić do sztucznych dialogów, wszechogarniającej sztywności i zadęcia. Po drugie zaś… bitch please!, może i mam rynsztokowe poczucie humoru, ale jak można czytać o tym, że bohaterka wchodziła przez zwieracz, i zachować przy tym powagę?! Jednocześnie od czasu do czasu pojawiają się perełki, na przykład niezmiernie podobało mi się określenie koloru oczu Fremenów (i w ogóle oczu po dużych dawkach melanżu) – ot, była w tym jakaś taka mała, prosta magia.

Wydaje mi się, że podsumowanie wychodzi trochę krzywdzące dla Diuny. Bo niestety, nie zachwyciła mnie jakoś szaleńczo. Ale nie jest też tak, że mnie zmęczyła – co to to nie. Wciągnęła powoli, ale skutecznie. Bah!, nie wątpię, że sięgnę po ciąg dalszy i z całą pewnością po niektóre dzieła będące „obok” sagi. Zresztą już jestem w trakcie. To w ogóle trochę irracjonalne, bo mimo że mogę wskazać mnóstwo rzeczy, które mi się nie podobały w powieści, to jednak całość była fajna. Ale zawsze podkreślam, że fabuła jest dla słabych, a w książkach wielbię właśnie wykreowany przez autora świat. Czyli wychodzi na to, że Herbert położył co prawda te wszystkie bzdety, które i tak mnie mało interesują, a dał czadu na tej płaszczyźnie, którą uwielbiam. Ot, fuksiarz. 7/10.

A wpis powstał w ramach wyzwania czytelniczego Eksplorując nieznane.

- Dlaczego pytasz o tę broń?

- Liet sobie tego życzy.

„Czy tego właśnie chce od nas?” – zastanawiał się Hawat.

- Przyszedłeś tu, szukając informacji o wielkich działach? – zapytał.

- Liet zapragnął zobaczyć takie działo na własne oczy.

- Więc powinniście pójść i jedno sobie wziąć – zadrwił Hawat.

- Tak – rzekł Fremen. – Jedno wzięliśmy. I trzymamy w ukryciu, gdzie Stilgar może je zbadać, a Liet zobaczyć na własne oczy, jeśli zechce. Ale ja wątpię, by zechciał, bo to słaba broń. Kiepska konstrukcja dla Arrakis.