Fraa w czytelni (42) - "Pieśni dalekiej Ziemi"

Pieśni dalekiej Ziemi - okładka

Autor: Arthur Charles Clarke

Tytuł: Pieśni dalekiej Ziemi

Tytuł oryginału: The Songs of Distant Earth

Tłumaczenie: Jan Kraśko

Miejsce i rok wydania: Warszawa 1994

Wydawca: Alkazar

Nie rwałam się jakoś szczególnie do tej powieści. To znaczy owszem, ma genialny tytuł (jestem okropnie przeczulona na punkcie tytułów i zdarza mi się na podstawie tego – krótkiego zazwyczaj – tekstu na okładce decydować o zakupie książki), ale w czasie, kiedy rzucił mi się w oczy, ja akurat szukałam Końca dzieciństwa. Pieśni dalekiej Ziemi wpadły przy okazji, bo na Allegro kupiłam pakiet siedmiu książek (cztery powieści i trzy zbiory opowiadań) Clarke’a praktycznie za bezcen (pozdrowienia dla sprzedającego Grzesiek_Czesiek). Do lektury mi się nie spieszyło, ale jakoś w końcu przemknęłam również przez tę powieść.

Sir Arthur C. Clarke, pisząc pełnowymiarowe Pieśni dalekiej Ziemi, miał za sobą już 2001: Odyseję kosmiczną, Fontanny raju, Spotkanie z Ramą i inne genialne dzieła. Powieść stanowi jednak rozwinięcie opowiadania z 1958 roku, jak się więc łatwo domyślić, jest to tekst gruntownie przemyślany i dopracowany. Bah, jak wszystkie teksty tego autora.

A jednak jest w tej powieści coś nietypowego.

Często spotykam się na rozmaitych blogach ze stwierdzeniami w stylu „nie lubię sci-fi, tego całego kosmosu, wynalazków i robotów, ale” – w tym miejscu blogerzy zazwyczaj zachwycają się odkryciem fantastyki socjologicznej albo political fiction (śmieszna rzecz, bo u mnie jest dokładnie na odwrót). Nie poleciłabym zazwyczaj tym ludziom Clarke’a. Szkoda ich czasu, skoro na wstępie deklarują, że nie kręcą ich te genialne projekty statków kosmicznych, soczyste opisy nieznanych światów i z rozmachem zarysowane wizje kierunku, w jakim zmierza – lub mogłaby zmierzać – ludzkość. Tym razem jednak chyba bym zaryzykowała – niech te osoby sięgną po Pieśni dalekiej Ziemi. Bo to Clarke zupełnie nie jak Clarke.

Oto w niedalekiej przyszłości naukowcy odkrywają, że niebawem Słońce eksploduje. Ludzkość skupia się więc na ewakuacji – niespełna pół wieku po odkryciu losu naszej macierzystej gwiazdy, Ziemię opuszczają pierwsze statki typu „siewca”, mające za zadanie dotrzeć do możliwej do zasiedlenia planety i wychować pierwsze pokolenie ludzi.

W roku 2751 jeden z takich statków wylatuje w kierunku Thalassy, na której wyląduje w ziemskim roku 3109. Na tejże Thalassie człowiek tworzy niemal utopijną społeczność, która nie zna religii ani zazdrości, obce jej są wszelkiego rodzaju konflikty. Sama Thalassa to zresztą planeta nad wyraz gościnna – jak nazwa wskazuje – w głównej mierze pokryta morzem. Jedynym prawdziwym zagrożeniem jest tu wulkan, Krakan.

I właśnie na tej planecie wyląduje „Magellan” – ostatni statek, który wystartował z Ziemi. Trzy lata po jego odlocie, w 3620 roku, Słońce eksplodowało. Załoga „Magellana” zmierza na planetę Sagan II, po drodze jednak musi uzupełnić osłonę „Magellana”, zrobioną z lodu – a jakież miejsce nadaje się do tego równie mocno co obfitująca w wodę Thalassa? Załoga „Magellana” z zaskoczeniem odkrywa, że planeta jest zamieszkana. I tu tak naprawdę zaczyna się powieść. Bo cała ta otoczka, którą tu opisałam, jest jedynie gdzieś w tle. Pieśni dalekiej Ziemi nie są wcale o tym, choć żałuję.

Clarke skoncentrował się na konfrontacji dwóch zupełnie odmiennych kultur: żyjących w swoim idealnym świecie Lassańczyków oraz ostatnich uciekinierów z Ziemi. Załodze „Magellana” przyjdzie spędzić na Thalassie kilkadziesiąt miesięcy, nim uda się przetransportować na orbitę tyle brył lodu, by skompletować osłonę. Przez ten czas ludzie ci, chcąc nie chcąc, będą utrzymywać kontakty z Lassańczykami. Lassańczykami, którzy mają piękne kobiety i pełnych zapału polityków, a także przepiękną, malowniczą planetę. Obie strony są sobą po trosze zafascynowane, po trosze się siebie obawiają. Ludzie z „Magellana” przede wszystkim starają się nie „popsuć” Lassańczyków – nie zapoznawać ich z niczym, co mogłoby zrujnować tę idealną cywilizację. A więc nie opowiadać o religiach, o zawiści i zbrodniach znanych z historii Ziemi. Cóż z tego, skoro Lassańczycy, jak ciekawskie dzieci, chcą właśnie to wszystko wiedzieć, zafascynowane dziwnym, mrocznym światem tych nieoczekiwanych gości?

Oprócz postawienia naprzeciw siebie tych dwóch rodzajów człowieka, sir Arthur C. Clarke zajmuje się też samą załogą statku. Problem jest następujący: Thalassa, jak już wspominałam, jest wspaniałą, rajską planetą. Tymczasem Sagan II, do którego zmierza „Magellan”, to świat twardy i niegościnny. Nic dziwnego, że po kilku miesiącach na Thalassie nastroje wśród załogi są… cóż, różne. Z załogi wyłamują się jednostki, które zamierzają zdezerterować, są i inne, które chcą, żeby całą misję zakończyć właśnie tu i teraz. W swojej tęsknocie do osiedlenia się w przyjaznym środowisku  mało kto myśli o tym, że należałoby zapytać o zdanie samych Lassańczyków, bo przecież „Magellan” ma na swoim pokładzie zahibernowane trzy tysiące uchodźców. Ponadto pojawia się kwestia uczciwości wobec tych wszystkich, którzy ostatnie lata na macierzystej planecie poświęcili przygotowaniu ekspedycji na Sagana II.

A tak poza wszystkimi innymi problemami poruszonymi w książce, dla mnie Pieśni dalekiej Ziemi są też krytyką religii. Czy też może nie tyle krytyką, co raczej delikatnym podsunięciem pod rozwagę: więcej z tego wynikło szkody czy pożytku dla ludzi? Czy społeczeństwo bez religii nie byłoby lepsze? Przy czym nie chodzi tu o żadną konkretną religię, a o ideę jako taką.

I cóż mogę powiedzieć… to wszystko jest ciekawe, ale nie aż tak. I nie dla mnie. Tym bardziej, że ja ciągle mam kłopot z bohaterami Clarke’a – wspomniałam o tym już przy okazji pisania o Końcu Wieczności, a teraz wypada powtórzyć: nie potrafię się „wczuć” w jego bohaterów. Oni dla mnie są jacyś tacy wyblakli. Niby wszystko w porządku, Loren się zakochuje, kapitan Bey musi być nieustępliwy i rozsądny w tak delikatnej sytuacji, w jakiej znalazł się „Magellan”, Mojżesz Kaldor tęskni za zmarłą na Ziemi Eweliną, a dla Kumara liczy się tylko morze – nurkując jest w swoim żywiole. A jednak, mimo tych indywidualnych rysów, bohaterowie nie są zbyt wyraziści. Z jednej strony nie umiem sformułować żadnego konkretnego zarzutu, z drugiej jednak – nie umiem się do nich przekonać. Czy ja wiem? Może oni wszyscy są mimo wszystko zbyt ugłaskani, zbyt podobnie mówią i się zachowują? Są tylko pustymi nośnikami pewnych cech (determinacja kapitana, tęsknota Mojżesza itp.), ale nie ludźmi z krwi i kości.

A tego, co uwielbiam u Clarke’a najbardziej, czyli opisów, opisów i jeszcze trochę opisów, zarówno świata jak i technologicznych wynalazków, jest akurat w Pieśniach dalekiej Ziemi jak na lekarstwo.

Trochę mnie ta powieść rozczarowała. Nie tego się spodziewałam. Powieść wydaje mi się takim trochę eksperymentem autora, skoncentrowaniem się na czymś innym niż zwykle, ale nie mogę uznać tego eksperymentu za w pełni udany. Dla mnie to takie 7/10, które w normalnych warunkach byłoby nawet całkiem satysfakcjonujące, ale na pewno nie w przypadku Arthura C. Clarke’a. Najlepszy w całej powieści jest tytuł i kilka pojedynczych scen, jak również sam zarys losów ludzkości. No, można tu też dorzucić w ramach bonusu inspirowaną powieścią płytę Mike’a Oldfielda „The Songs of Distant Earth”. Rzecz może i nie w moich klimatach, ale ma kilka bardzo przyjemnych kawałków.

A wpis powstał w ramach wyzwania czytelniczego Eksplorując nieznane.

 

Początkowo słyszała głęboki brzęk potężnej harfy ze strunami spinającymi światy. Przeszły ją ciarki. Poczuła, jak w odwiecznej reakcji na strach wywodzącej się z czasów, gdy Ziemię porastała pierwotna dżungla, sztywnieją jej włoski na karku.

Ale w miarę jak się wsłuchiwała, wyławiała z dźwięku całe spektrum zmieniających się półtonów sięgających granicy słyszalności i bez wątpienia daleko za nią. Drżały, zlewały się z sobą i mieszały podobnie jak zmienne, lecz regularne odgłosy morza.

Im dłużej słuchała, tym bardziej przypominało jej to bezkresny szum fal omywających wyludnioną, odległą plażę. Czuła, że słyszy kosmiczny ocean, huk jego fal łamiących się na brzegach zatopionych w nim światów. Był to dźwięk przerażający w swej bezsensownej daremności, dźwięk rozbrzmiewający echem w bolesnej pustce całego wszechświata.