Fraa w czytelni (60) - "Pozytonowy detektyw"

Autor: Isaac Asimov

Tytuł: Pozytonowy detektyw

Tytuł oryginału: The Caves of Steel

Tłumaczenie: Julian Stawiński

Miejsce i rok wydania: Poznań 2003

Wydawca: Dom Wydawniczy REBIS

Wszyscy wokół mnie zaczęli pisać o NaNoWriMo. Krócej, dłużej, ale piszą. Zapowiadają, że za niecały miesiąc umrą dla świata. Cóż, też bym mogła zapowiadać, ale zrobię to jakoś bliżej listopada. Nie będę przecież się rozpisywać o NaNo, skoro już to robiłam na tym blogu (choć nie ukrywam, że jaram się swoją NaNoPowieścią w tym roku niemożebnie, nawet sama sobie już rysuję fanarty, ale o tym stopniu rozwoju Wewnętrznego Grafomana to może porozmawiajmy przy piwie, a nie tak publicznie, a?).

Za to z miłą chęcią uzewnętrznię się w temacie mojego radosnego maratonu przez cykl o robotach Asimova.

Pozytonowy detektyw to pierwsza powieść z serii, do której wstępem i zapowiedzią był zbiór opowiadań Ja, Robot. W tym miejscu, gdyby ktoś był niezdecydowany, gorąco zachęcam do rozpoczęcia przygody z cyklem od zbioru. Niby Pozytonowy detektyw nie ma nic wspólnego z opowiadaniami, rzecz się dzieje wiele, wieeele lat później, więc siłą rzeczy nie pojawia się ani jedno znajome nazwisko, niemniej dużo lepiej ogarnia się świat powieści, mając zaplecze historyczne z Ja, Robot.

A o samej powieści? Cóż, jak wspomniałam, rzecz się dzieje późno. O! Tutaj, w przeciwieństwie do zbioru opowiadań, ośmielę się stwierdzić, że Asimov opisuje daleką przyszłość – kilka tysięcy lat a pięćdziesiąt lat… Widzisz teraz różnicę, Fenrirze? :P

Ale do rzeczy: za te kilka tysięcy lat ludzkość dzieli się na dwie grupy – ponad osiem miliardów ludzi żyje skupionych w wielomilionowych Miastach na Ziemi, a niewielka grupka tkwi rozsiana na Światach Zaziemskich – planetach skolonizowanych w dawnych czasach, nim powstały Miasta. Miasta bowiem nie są tym, czym obecnie – to tak naprawdę gigantyczne budynki, podzielone wewnątrz na sektory. Nie ma indywidualizmu ani prywatności, a człowiekowi w każdej chwili grozi deklasyfikacja, niezależnie jak wysoko i z jakim mozołem wespnie się po drabinie społecznej – choćby wspiął się tak wysoko, że nawet ma własną łazienkę! Dodatkowym problemem jest obecność robotów, które, niestety, wykonują pracę ludzi równie dobrze, a nawet lepiej, w dodatku są tańsze w utrzymaniu. Bogu ducha winne maszyny są umieszczane w miejsce ludzi na coraz większej liczbie stanowisk, a wykopani pracownicy lądują na dnie.

I w tym – dość odpychającym – świecie czytelnik spotyka detektywa kategorii C5, Elijaha Baleya. Jego przyjaciel ze szkolnej ławy, a obecnie przełożony, Julius Enderby, zwraca się do Elijaha z nietypową sprawą: oto w Kosmopolu, ziemskiej enklawie Przestrzeniowców (przybyszów ze Światów Zaziemskich), popełniono morderstwo. Co gorsza, podejrzany jest ktoś z Ziemi, z Nowego Jorku. Napięte relacje między mieszkańcami Miasta a Kosmopolu jeszcze się pogorszą, jeśli Elijah szybko nie rozwiąże zagadki. A za partnera Przestrzeniowcy przydzielają mu… robota, R. Daneela Olivaw.

I tak czytelnik śmiga przez całkiem zacny kryminał, z nieoczekiwanymi zwrotami akcji, wielością podejrzanych (od głównych bohaterów po postaci epizodyczne) i grubszą aferą w tle. To właściwie kryminał niemal w klimatach noir, tyle że w odległej przyszłości i z robotami. I, jakkolwiek już nie raz wspominałam, że nie jestem żadną kryminalną wyjadaczką, tutaj naprawdę intrygę śledziło mi się z zapartym tchem. Byłam okrutnie ciekawa, kto zabił, a po drodze niemal bez szemrania „kupowałam” każde możliwe wyjaśnienie i tylko gdzieś tam na dnie mózgownicy stukało mi o czaszkę takie nieśmiałe „Serio? Rozwiązanie zagadki w jednej trzeciej powieści? Wiadomo, że to będzie ściema póki co!”. Przy czym nie miałam najmniejszego problemu z ignorowaniem tego głosu rozsądku.

Osobną sprawą są bohaterowie: sam Elijah jest właściwie dość… cóż, jest postacią, którą bez problemu się przyjmuje do wiadomości, tyle o ile lubi i angażuje w jego losy. Nie wzbudził we mnie wielkich emocji, ale był poprawny i nie nudził mnie (jest na to zbyt choleryczny, jak mniemam). Dodatkowo bardzo ciekawie śledziło się powolną przemianę – zarówno w samym detektywie jak i w otaczającym go Mieście, widzianym z jego perspektywy. To znaczy proszę nie zrozumieć mnie źle: Miasto pozostaje Miastem, oczywiście, ale gdzieś tam, powolutku, na wierzch wychodzą jego mankamenty i detale, których wcześniej nie dostrzegaliśmy: ani ja, czytelnik, ani Elijah.

Ale prawda jest taka, że największym atutem powieści okazał się być R. Daneel. Po pierwsze: od pierwszego kopa wiedziałam, jak ma wyglądać:

David - R. Daneel wanna-be.

Po drugie: Daneel był dokładnie tym, czym nie zdołał być Prometeuszowy David. Z wyglądu był idealną imitacją człowieka, ale był od człowieka inteligentniejszy, bardziej spostrzegawczy, lojalny, do bólu dosłowny, miał wbudowany obwód sprawiedliwości, kierował się Prawami Robotyki, no i za diabła nie rozumiał abstrakcyjnych pojęć. W sumie wyszedł z tego android-cudo, którego ja osobiście stawiam bardzo wysoko w swoim małym rankingu sztucznych inteligencji.

Poza tym wszystkim, powieść jest zwyczajnie bardzo ciekawą wizją przyszłości, w której ludzkość z jednej strony osiągnęła niewyobrażalnie dużo, z drugiej zaś stoczyła się na dno i wegetuje na krawędzi zagłady. Uważa, że system, który sobie wypracowała, jest najlepszym ze światów, ale przecież widać, że tylko radykalna zmiana może ją ocalić – zmiana taka jak zdecydowane nakierowanie się na kolonizację nowych planet. Tak naprawdę jedynym elementem, przy którym musiałam się uśmiechnąć, bo okazał się jednak mocno chybioną koncepcją (przynajmniej na tyle, na ile dziś można to stwierdzić), były pręty, niby coś a’la GPS, ale jednak bardziej przypominające różdżki.

Pozytonowy detektyw jest świetną książką, którą bez wahania mogę polecić zarówno miłośnikom klasycznego kryminału, jak i fantastyki naukowej. A nawet tym rozmiłowanym w sprawach socjologicznych. Ja byłam najzupełniej zachwycona i raz jeszcze upewniłam się w zdaniu, że Asimov wielkim pisarzem był. Właściwie to w tym momencie cykl o robotach prześcignął Koniec Wieczności i Równych bogom. I bardzo mnie to cieszy, bo jutro znów czeka mnie półtorej godziny jazdy do pracy, a Nagie słońce samo się nie przeczyta! 10/10.

A wpis, jak łatwo się domyślić, powstał w ramach wyzwania czytelniczego Eksplorując nieznane.

- (...) A teraz, panie doktorze, czy to prawda, że roboty Światów Zaziemskich fabrykują roboty o wiele bardziej człekokształtne od naszych?

- Myślę, że to prawda.

- Czy potrafiliby wyprodukować robota tak człekokształtnego, że w zwykłych warunkach mógłby uchodzić za człowieka?

Doktor Gerrigel zmarszczył brwi i zamyślił się.

- Myślę, że tak - odparł wreszcie. - Ale to szalenie kosztowne. Wątpię, czyby im się to opłacało.

- Czy przypuszcza pan - ciągnął niestrudzenie Baley - że potrafiliby zbudować robota, który pana wprowadziłby w błąd i którego pan wziąłby za człowieka?

- Ach, drogi panie - zachichotał robotyk. - Bardzo wątpię. Naprawdę robot to nie tylko sprawa wyg... - urwał w pół słowa. Powoli zwrócił się do R. Daneela, a bladość pokryła jego różową twarz.

- Mój Boże - szepnął. - Mój Boże.

Wyciągnął rękę i ostroŜnie dotknął policzka R. Daneela, który nie odsunął się i ze spokojem patrzył na robotyka.

- Mój Boże - powtórzył dr Gerrigel nieomal z łkaniem - to jest robot!