"Marsjanin" atakuje!

Autor: Andy Weir

Tytuł: Marsjanin

Tytuł oryginału: The Martian

Tłumaczenie: Marcin Ring

Miejsce i rok wydania: Warszawa 2014

Wydawca: Akurat

Dobra, jestem w szoku. Byłam pewna, że już pisałam o Marsjaninie – tymczasem przejrzałam ostatnie notki, użyłam wyszukiwarki – i nic. Najwyraźniej o tej książce tylko rozmawiałam z Siem. Ale już nadrabiam te braki.

Żeby od początku była jasność: jestem tą książką zachwycona, urzekła mnie, czytało mi się świetnie i ją uwielbiam. Wiem, że opinie na jej temat są mocno różne. Kiedy wspominałam komuś, że właśnie to czytam i że cholernie wciąga, słyszałam „Próbowałam to czytać… znudziło mnie” albo „Marsjanin…? Ale ta książka… no… nie jest dobra”. Nie wiem, jakimi kryteriami kierują się osoby w moim otoczeniu, kiedy oceniają książki. Nie wnikam. Nie interesuje mnie to. Ja piszczę z radości na samo wspomnienie Marsjanina i już.

To znaczy owszem: wierzę, że na początku można podchodzić do powieści nieufnie. Sama przez krótki czas wahałam się, czy to ma szansę mi się spodobać, no bo ten dziennik… zastanawiałam się, czy cała książka jest takim dziennikiem? Czy ta forma mnie nie znudzi? A ta narracja, przecież najzupełniej potoczna, nie będzie mi działała na nerwy? Ale okazało się, że wszelkie obawy były płonne.

Po pierwsze, dziennik głównego bohatera, Marka Watneya, zdecydowanie się nie nudzi ani nie irytuje. Tak, jest potoczny język, ale wystarczy chwila, by uświadomić sobie, że to jest akurat w tym przypadku bardzo usprawiedliwione – czytamy wszak bieżącą relację inżyniera uwięzionego na obcej planecie, a nie żadne literackie opracowanie tych wydarzeń. Co więcej, szybko okazuje się, że Mark to sympatyczny i obrotny gość, któremu nie brakuje ani inteligencji, ani poczucia humoru, co stanowi doskonałe połączenie, by spokojnie oddać mu głos. Gdyby jednak ktoś nadal miał wątpliwości, to wszak książka nie składa się wyłącznie z relacji Marsjanina: mamy też wątki rozgrywające się na Ziemi, a nawet na Hermesie, na pokładzie którego reszta załogi wraca na rodzimą planetę. I te części mają wyraźnie inny styl (no, począwszy od tego, że narrator jest trzecioosobowy).

Fajnym zabiegiem jest też niesilenie się na wtłaczanie pewnych opisów zdarzeń w relację Marka, co mogłoby być karkołomne (mowa bowiem o scenach, które nie miały świadków – albo świadek był mocno niedysponowany), a po prostu wrzucenie ich jako krótkich trzecioosobowych wstawek między wpisy w dzienniku tytułowego Marsjanina.

Główny ciężar powieści spoczywa, oczywiście, na barkach Watneya. Ten znosi to dzielnie, zapewniając czytelnikowi całkiem sporo śmiechu i jednocześnie uświadamiając od czasu do czasu, że hej, to wcale nie jest żadna wesoła wycieczka, tylko walka o życie na zupełnie obcym, pustym, martwym globie. I są momenty, w których do czytelnika dociera ten kontrast, robiąc faktycznie dość duże wrażenie. No bo wiecie: nawet na Ziemi jeśli ktoś gdzieś zaginie, jest groźnie, trzeba się wykosztować na ekspedycję ratunkową, pogoda może w akcji przeszkodzić, ratownicy mogą nie zdążyć i tak dalej. A tutaj mamy coś takiego na niewyobrażalnie większą skalę, z jaką do tej pory żaden człowiek nie miał do czynienia. Ekspedycja ratunkowa oznacza wystrzelenie rakiety, co tak naprawdę wymaga lat przygotowań. Ale Mark patrzy na to wszystko w cudowny sposób („Nie chcę wyjść na aroganckiego, ale jestem najlepszym botanikiem na planecie” albo „W jeden sol przejeżdżam średnio dziewięćdziesiąt kilometrów, ale przybliżam się do Schiaparellego tylko o trzydzieści siedem kilometrów, ponieważ Pitagoras to kutas”).

Można by zapytać, co takiego ciekawego może być w relacji gościa, który siedzi na czerwonej pustyni i czeka na odsiecz. No więc cóż: wszystko jest ciekawe. Po pierwsze, sam świat – opisywany oszczędnie, ale dość sugestywnie, by poczuć pustkę i samotność Marsa. Po drugie, element – że tak go nazwę – verne’owski, który ktoś mógłby określić jako technobełkot. Jak wspomniałam, Mark jest inżynierem. Jak łatwo się też domyślić, skoro mimo obecności na Marsie wciąż żyje, na pewno coś tam majstruje, żeby przedłużyć ten stan. Majstruje nawet całkiem dużo w zasadzie nieustannie. Jest ciągle w ruchu, a to naprawia, a to psuje, hoduje (jest też botanikiem), jeździ po planecie, odkrywa. Każde z tych działań mamy opisane w dzienniku. Jest to zresztą całkiem logiczne: od tego jest dziennik, żeby zdawać w nim relację, prawda? Pewne rzeczy też planuje w dzienniku, co przypomina trochę takie myślenie na głos i też jest zupełnie wiarygodne, bo przecież znane z życia. Przez to wiarygodne osadzenie w tekście, cały ten technobełkot nie razi jako risercz autora, a wręcz przeciwnie: wciąga. Napisany jest prosto i przystępnie, sprawia, że czytelnik wierzy w powodzenie kolejnych pomysłów Marka. Wszystko wydaje się takie oczywiste – i właśnie tu mi wchodzi Verne z Tajemniczą Wyspą. Tylko że tam mieliśmy bohaterów, którzy z piasku, dwóch kamieni i wygiętej blachy zrobili hutę szkła, a tutaj nasz protagonista majstruje na ten przykład wodę za pomocą prostej zmiany namiotu w bombę („Na końcu powstanie mnóstwo H2O, ale będę zbyt martwy, żeby to docenić”). W obu jednak przypadkach wszystko jest krok po kroku wyjaśnione, spójne i logiczne, a czytelnik myśli sobie, że ej, to faktycznie jest oczywiste, wystarczy ruszyć głową.

Jednocześnie w książce jest… no, po prostu bardzo dużo amerykańskiego filmu. Sam fakt, że dla jednego faceta, który utknął na Marsie, tak naprawdę jednoczy się cały świat i wszyscy stają na rzęsach, buląc grube miliony dolarów na realizację ratunku, mocno zalatuje solidnym kawałkiem kina zza oceanu. Mamy też klasyczne sceny, jak to ludzie siedzą przed telewizorami i w napięciu obserwują start rakiety. Mamy ludzi w NASA, którzy klepią się po plecach i wiwatują, wyrzucając w górę papiery, a czasem wręcz przeciwnie, są smutni i takie tam. Armageddon? Dzień Niepodległości? Cokolwiek? Ale to wszystko jakoś nie drażni – może dzięki ogólnemu klimatowi powieści, który każe mi tak naprawdę nie traktować tego poważnie. Bo gdybym zechciała podejść do tego na serio, to owszem: łapałabym na te sceny berserka.

SPOILER ALERT - BO NIE MOGŁAM SIĘ POWSTRZYMAĆ

No i im bardziej zbliżałam się do końca, tym bardziej panikowałam. Bo się zwyczajnie bałam o Marka. Wiedziałam, że jeśli po tylu perypetiach i tylu miesiącach walki o każdy kolejny dzień autor mi go zabije, to ja chyba pojadę i zabiję autora. Ale odetchnęłam. Odetchnęłam tym mocniej, że darowano nam rozmemłania w końcówce – powrotu na Ziemię i wszystkich możliwych rzeczy, które mogłyby się wtedy dziać, a które, co tu kryć, nie są zbyt fascynujące dla postronnego obserwatora. Powieść kończy się w doskonałym momencie, kiedy wiemy, że już po wszystkim, już jest dobrze, Mark wraca do domu, możemy zostawić go pod opieką kolegów z Hermesa.

KONIEC SPOILERA

Marsjanin po prostu wciąga. A jak już wciągnie, to doskonale bawi, od czasu do czasu pozwalając uświadomić sobie, że w sytuacji nie ma nic a nic śmiesznego. Powiem jeszcze tak: czytając zaznaczałam sobie fajne czy zabawne cytaty. W którymś momencie złapałam się na tym, że zaznaczam co drugi akapit i uznałam, że chyba w tym przypadku ta praktyka nie ma większego sensu, bo ostatecznie będę miała całą książkę zaznaczoną. Myślę, że to o czymś świadczy.

Nie przeczę, że trochę sobie ostrzę zęby na ekranizację. I się jej boję. Bo nie wiem, czy Matt Damon to udźwignie. Nie wiem, co zrobią z całą narracją Marka w filmie. Nie wyobrażam sobie wycięcia tego i zrobienia całości na poważnie. Byłoby to zniszczeniem cennej specyfiki tego tytułu. Zobaczymy.

[12:04] JPL: Sprowadzamy botaników, żeby zadali dodatkowe pytania i sprawdzili twoją pracę. Stawka toczy się o twoje życie, więc wolimy się upewnić. Sol 900. to wspaniałe wieści. Da to nam dużo więcej czasu na przygotowanie misji z zaopatrzeniem. Proszę, uważaj na swój język. Wszystko, co napiszesz, nadajemy na żywo na cały świat.

[12:15] WATNEY: Patrzcie! Cycki! ==» (.Y.)