Fraa w czytelni (47) - "Raport mniejszości"

Raport mniejszości - okładka

Autor: Philip K. Dick

Tytuł: Raport mniejszości

Tytuł oryginału: Minority Report

Tłumaczenie: Konrad Brzozowski

Miejsce i rok wydania: Warszawa 2002

Wydawca: Amber

Chciałabym móc napisać, że ponieważ sięgnęłam już do powieściowego dorobku Dicka (no, dopiero zaczęłam sięgać, ale jednak jakąś próbkę już miałam), to tym razem postanowiłam zerknąć do krótszych form tego autora. Niestety, prawda jest znacznie bardziej prozaiczna: akurat byłam w bibliotece, akurat spieszyłam się na tramwaj, więc szarpnęłam z półki „fantastyka” pierwsze, co mi wpadło pod rękę, po czym popędziłam załatwiać dalsze sprawunki. Okazało się, że w mojej torbie wylądował właśnie Raport mniejszości (no i coś Cherryh, ale czarno to widzę). I, co wciąż mnie bawi, dopiero przy którymś z kolei opowiadaniu zorientowałam się, że to właśnie jest zbiór opowiadań, a nie powieść.

Wszelkie facepalmy i głosy oburzenia zamierzam w tym miejscu zbyć wzruszeniem ramion. Podkreślam, że nigdy nie uważałam i nadal nie uważam się za fachowca w dziedzinie fantastyki naukowej (nienaukowej zresztą też). Cmoknijta się więc Państwo w Państwa super-obeznany poślad.

Kiedy już połapałam się, z czym w ogóle mam do czynienia (och, raz przydałoby się, gdybym od razu przeczytała opis na okładce, cóż…), całość wreszcie zaczęła mi się gładko układać.

Otóż jest sobie świat – chciałoby się powiedzieć, że świat przyszłości, gdyby nie to, że wcale nie. W zamyśle gdzieś pod koniec dwudziestego wieku światem tym wstrząsnęła wielka wojna – a może nawet dwie. Jakiś kataklizm, o którym tu i ówdzie jest mowa. Opowiadania zaś dotykają zdarzeń poprzedzających wojnę, czasem takich tuż po niej, innym znów razem nieco odleglejszej przyszłości. A ponieważ teksty wchodzące w skład zbioru zostały napisane na przestrzeni lat 1954-1964, ta „nieco odleglejsza przyszłość” to XXI wiek.

Teoretycznie opowiadania są odrębnymi całostkami, trudno jednak nie zauważyć, że wiele je łączy. Począwszy od najbardziej ewidentnych przykładów, jak teksty Zastępca oraz I co teraz z Raglandem Parkiem?, w których czytelnik ma do czynienia z tymi samymi postaciami i zaledwie kilkoma miesiącami rozrzutu, a na mniejszych oczywistościach kończąc, jak przewijający się w rozmaitych opowiadaniach prekognici czy pewne stałe elementy wymyślonego świata: ot,choćby homeostatyczne kioski z gazetami. Przede wszystkim jednak nad wszystkimi utworami wisi bardzo podobny klimat: trochę postapokaliptyczny, trochę antyutopijny, wypełniony ludźmi, którzy jakośtam próbują robić swoje, próbują odnaleźć się w tym świecie, który dawno temu już przestał być normalny. Czyli tak naprawdę czytelnik znów dostaje to, co miał w Czy androidy marzą o elektrycznych owcach?: przygniecioną do ziemi ludzkość, która usiłuje się podnieść i wszystko sobie poukładać. Tu i ówdzie są osiedla (w niektórych opowiadaniach jedynie schrony, w innych zaś całe, nieźle prosperujące miasta), ale poza ich granicami Ziemia jest opustoszała i niegościnna. Nikt nie chce tam być. Atmosfera tego dziwnego osamotnienia towarzyszy czytelnikowi przez całą lekturę.

Nie ukrywam, że dla mnie najciekawsze były opowiadania, w których najmocniej rysowała się owa postapokalipsa: Autofabryka, Monopolistka, Beztroska Pat – to teksty, które utkwiły mi w pamięci, w szczególności właśnie otwierająca zbiór Autofabryka – z jednej strony opowiadanie o tym, jak to maszyny przejęły kontrolę i o konsekwencjach nieograniczonej eksploatacji dóbr naturalnych, z drugiej jednak warto tu przytoczyć słowa, które o tym tekście powiedział sam autor: „Jednak pisząc ten tekst chciałem powiedzieć, że jeśli fabryki w pełni się zautomatyzują, może wytworzyć się u nich, jak u istot żywych, instynkt przetrwania… i w rezultacie sięgną po dobrze nam znane środki” (komentarze autora znajdują się pod koniec zbioru, wraz z datami popełnienia zarówno ich, jak i samych opowiadań).

W większości opowiadań widać… cóż, dramatyczny brak wiary w człowieka, a więc coś zupełnie odwrotnego od tego, co można znaleźć u Clarke’a. Dickowi bohaterowie są bierni, zobojętniali, nieudolni – jak choćby Slade, który tak fatalnie motywuje innych do pracy, że najlepszym pomysłem wydaje się wysłanie go, żeby pomotywował trochę Hitlera, bo a nuż uda się uniknąć II wojny światowej. Albo wszyscy dorośli w Beztroskiej Pat – tam z kolei ludzie zamknęli się w schronach i żyją grą, która przenosi ich do świata wspomnień. Od czasu do czasu wychodzą na powierzchnię, by odebrać paczki, które zrzucają im Marsjanie – ale tak naprawdę zawartość tych pakietów marnują, zużywając wszystko do udoskonalania planszy do gry. Kto wie, jak daleko mogliby zajść, gdyby się otrząsnęli? To nieistotne – bo się nie otrząsną. 

To dość charakterystyczne dla tych fabuł: niby coś się w nich dzieje, czasem nawet jest całkiem sporo akcji (jak choćby w tytułowym Raporcie mniejszości) ale aż nazbyt często powtarza się schemat, że generalnie po przeczytaniu tych kilkunastu stron… nic się nie stało. Fabuła jest dokładnie w tym samym miejscu co przedtem, a wszelkie wysiłki jednostek, które jakoś próbowały się wyrwać z tych ponurych światów, spełzły na niczym. Maszyny spokojnie zaczną się reprodukować, małżeństwo zacznie grać w innym schronie i tak dalej. Nawet całkiem spektakularne sukcesy do niczego nie prowadzą. Człowiek nie potrafi albo nie chce niczego zmienić ani poprawić.

Mimo niezbyt dużej dawki optymizmu, jestem bardzo zadowolona z lektury zbioru Raport mniejszości. Jest tam kilka elementów, które cenię dużo bardziej niż akcję i ratowanie świata: mądre pomysły, które trudno wyrzucić z pamięci. Jakby losowe wycinki z jednej rzeczywistości, nie tak odległej od dnia dzisiejszego, przesycone świetnym klimatem. Są też wzbudzający emocje bohaterowie, choć nie zawsze są to emocje pozytywne – wystarczy wspomnieć Maxa Fischera, zastępcę prezydenta Stanów Zjednoczonych, który, niezależnie od intencji autora, dla mnie jest uosobieniem stoczniowca i nic na to nie poradzę. I go nie cierpię. Pojawia się też sporo dystansu, odrobina ironii tu i ówdzie, autor wplata do tekstów autentyczne osoby, a w dwóch opowiadaniach bardzo ładnie wciąga do gry czytelnika, który przekonuje się, dlaczego w ogóle czyta to co właśnie czyta.

Najgorsze z tego wszystkiego jest to, że kilka tekstów na tyle mnie wciągnęło, że ze sporą irytacją witałam ich nagłe zakończenie. Mam pewien niedosyt po zbiorze, choć wiem, że gdyby te opowiadania ciągnąć dalej, rozbudowywać do powieści, byłyby słabsze, pewnie przegadane, a na pewno nie odciskałyby się tak silnie w pamięci.

Prawdę mówiąc, Raport mniejszości to dla mnie w tym momencie taka modelowa antologia opowiadań jednego autora: praktycznie wszystkie teksty dobre, za wyjątkiem tych, które są świetne. Na pewno warto przeczytać. 8/10.

 Wpis popełniony w ramach wyzwania czytelniczego Eksplorując nieznane.

- No dobrze - przyznał Manville - udało mi się znaleźć jedno opowiadanie science fiction pióra Jacka Dowlanda. Krótkie, słabe i zupełnie zapomniane. - Otworzył szufladę biurka i wyciągnął z niej pożółkłe pismo, które rzucił Slade'owi. - Nosi tytuł Orfeusz kulawy, a opublikował je pod pseudonimem Philip K. Dick. Nikt go wtedy nie czytał i dziś też nikt nie czyta.

[Philip K. Dick, Orfeusz kulawy]